چالش‌های نوشتن برای مخاطب کودک و نوجوان با موضوع‌های دینی و مذهبی | باید دست از مستقیم‌گویی برداریم
ارتباط گرفتن با مخاطب کودک و نوجوان نیز حساسیت‌های ویژه‌ای را طلب می‌کند. واضح است که باید ظرافت‌های بیشتری به کار بست و سختی‌های بیشتری در انتظار کسی است که وارد این گود می‌شود.
مریم محبی | شهرآرانیوز؛ دست گذاشتن روی مفاهیم دینی یا اسلامی همیشه خط قرمز‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارد. ارتباط گرفتن با مخاطب کودک و نوجوان نیز حساسیت‌های ویژه‌ای را طلب می‌کند. حالا اگر قرار باشد این دو مقوله در کنار یکدیگر و در اقلیم نوشتن جمع شود، واضح است که باید ظرافت‌های بیشتری به کار بست و سختی‌های بیشتری در انتظار کسی است که وارد این گود می‌شود.
مشهد، به عنوان یکی از کلان‌شهر‌های مذهبی که دغدغه پرداختن نویسندگان آن به موضوع‌های آیینی و به‌ویژه رضوی بدیهی می‌نماید، در این‌باره چگونه عمل کرده؟ این سؤالی است که پاسخ آن را از یک ناشر و یک نویسنده مشهدی - حسین سعیدی، مدیرعامل انتشارات به‌نشر و لیلا خیامی از نویسندگان و شاعران حوزه کودک و نوجوان - جویا شدیم.
رشد درخورتوجه ناشران دینی
سعیدی درباره کمیت و کیفیت آثار موجود در این حوزه می‌گوید: تعداد انتشاراتی‌هایی که در گذشته سعی در عرضه آثار دینی و مذهبی داشتند بسیار کم بود و شاید به تعداد انگشت‌های دست. اما از حدود یک دهه پیش، در تعداد ناشرانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند رشد درخورتوجهی اتفاق افتاد و به تبع آن، تعداد کتاب‌های منتشرشده با چنین مفاهیمی هم بیشتر شد.
می‌توان گفت کیفیت کار‌ها نیز بهتر شده است. ما در شش سال گذشته در انتشارات به‌نشر آستان قدس رضوی، به صورت ویژه بر آثار دینی و مذهبی برای مخاطب کودک و نوجوان متمرکز شده‌ایم. مخاطبان ما در مراکز عرضه و فروش کتاب‌ها نیز خوب استقبال کرده‌اند و فروش خیلی خوب بوده است.
همچنین استقبال از آثار در پویش‌های مطالعاتی نیاز جامعه را به چنین کتاب‌هایی نشان می‌دهد. با این حال، فاصله زیادی تا نقطه آرمانی و چشم‌انداز واقعی و متناسب با نیاز‌های جامعه وجود دارد. آمار سایت خانه کتاب و ادبیات ایران می‌گوید آثار کودک و نوجوان و آثار مرتبط با دین، به ترتیب در رتبه سوم و دوم قرار دارد، پس می‌توان گفت انتشاراتی‌ها کار‌های خوبی انجام داده‌اند و این صنعت پویا و فعال است.
پاسخ مسائل کودکان در معارف اسلامی است
آیا بهروزرسانی کتاب‌هایی با محوریت مباحث مذهبی هم ضرورت دارد؟ مدیرعامل انتشارات به‌نشر معتقد است: قطعا در موضوع‌های آیینی هم نیازمند بهروزرسانی هستیم. واقعیت این است که قشر کودک و نوجوان مسائل زیادی دارد که پاسخ‌های آن در معارف دینی و اسلامی وجود دارد و ما باید بتوانیم با بهره‌گیری از معارف دینی و قرآنی به این مسائل و شبهات پاسخ بدهیم.
دین پاسخ‌های درخوری برای مسائل مختلف در حوزه‌های روان‌شناسی، اجتماعی، فرهنگی و فیزیولوژیکی دارد. اما محقق شدن این اتفاق نیازمند این است که کارشناسان و علمای دینی که به متون دست‌اول شیعی و دینی دسترسی دارند، این منابع را در اختیار نویسنده‌های کودک و نوجوان قرار بدهند تا نویسندگان بتوانند بر اساس آن‌ها، پاسخ‌گوی سؤالات کودکان و نوجوانان باشند.
به عنوان مثال، یکی از متون اصلی و کلاسیک شیعه «عیون‌اخبارالرضا (ع)» است که شیخ صدوق در آن، روایات مرتبط با امام رضا (ع) را در موضوع‌های مختلف گردآوری کرده است. ما برای اینکه مخاطب‌عام هم بتواند از این منبع استفاده کند آن را ترجمه و با حذف اضافات منتشر کرده‌ایم. نکته درخورتوجه این بود که این کتاب دست‌مایه بسیاری از نویسندگان کودک و نوجوان قرار گرفت تا بر مبنای روایات و احادیث آن، کتاب‌های دیگری منتشر کنند. مجموعه کتاب‌های «یک قصه، یک حدیث» تماما برگرفته از این معارف رضوی است.
لزوم ارائه مفاهیم دینی با شعر و داستان
سعیدی می‌گوید اگر کتاب متناسب با سؤالات و شبهاتی باشد که در ذهن کودکان و نوجوانان است و نیز متناسب با نیاز‌های روز آن‌ها، قطعا با استقبالشان روبه‌رو می‌شود: به هر میزان که برای تدوین و شکل‌گیری این آثار بیشتر از مباحث دینی استخراج شده باشد، قابل‌اتکاترند. کتاب‌های ترجمه موجود در بازار، رقیب اصلی کتاب‌های دینی ماست که متأسفانه برخی ناشران به وفور در جامعه منتشر می‌کنند و اغلب برگرفته از فرهنگ غربی است و مفاهیم دینی و اسلامی در آن‌ها کم‌رنگ است. بااین‌حال، به هر میزان بتوانیم مفاهیم دینی و اسلامی را در قالب داستان و شعر برای کودکان ترسیم کنیم، هم از آن استقبال و هم سؤالات و مسائل این قشر رفع خواهد شد.
رشد دوونیم‌برابری فروش
یکی از اتفاقات جالب و همیشگی در نمایشگاه کتاب، هم‌زمانی حضور ناشران کودک و نوجوان و بزرگ‌سال است. این را سعیدی می‌گوید و ادامه می‌دهد: هم‌زمانی در یک رویداد بزرگ فرهنگی، زمینه حضور خانوادگی را در نمایشگاه فراهم می‌کند که اتفاق بسیار باارزشی است. آنچه در این بین مهم است، این است که ناشرانی که تولیدات برگرفته از معارف دینی را برای عرضه در اختیار دارند، حضور و نقش پررنگی داشته باشند. آن‌ها باید فعال‌تر باشند و آثار خود را به صورت ویژه تری معرفی کنند.
امسال، برخی از ناشران کودک و نوجوان مذهبی حضور خوبی داشتند. استقبال خوبی هم شد و در غرفه خود به‌نشر، ما شاهد رشد تقریبا دوونیم‌برابری تعداد فروش در بخش کودک و نوجوان بودیم. این رشد نشان می‌دهد هم نیاز وجود دارد و هم علاقه‌مند. پیش از این نیز نمایشگاه قرآن را داشتیم که باز هم با استقبال خانواده‌ها روبه‌رو شد. ما به هر میزان بتوانیم چنین رویداد‌های فرهنگی‌ای را بسط دهیم، مثلا از طریق نمایشگاه‌های استانی یا مجازی، می‌توانیم به این اتفاق کمک کنیم.
کتاب، ماندگارترین محصول تمدن‌ساز
او در بخش پایانی صحبت‌های خود می‌گوید: سهم انتشاراتی‌ها و تولیدکننده‌ها در ترویج اندیشه‌های دینی، سهم بزرگی است. کتاب همیشه ماندگارترین محصولی بوده که به تمدن‌سازی منجر شده است. کتاب نقش حیاتی دارد و همان چیزی است که می‌تواند اندیشه‌های آیینی را جاودان کند. البته نباید فراموش کرد که با توجه به این سهم بالا، باید حتما حمایت‌هایی هم از سوی دولت‌مردان و حاکمیت انجام شود.
ناشران و همه دست‌اندرکاران این بخش همیشه با مسائل بزرگی روبه‌رو هستند: کاغذ گران است. نویسندگان معلوم نیست بتوانند فقط با درآمد نویسندگی از پس هزینه‌های زندگی خود بربیایند. کتاب‌فروش‌ها با هزینه سنگین اجاره مغازه روبه‌رو هستند. به هر میزان که حاکمیت بتواند به حلقه‌های صنعت نشر به ویژه ناشران کمک کند، قطعا به ماندگاری آثار دینی کمک کرده است.
کیفیت آثار پایین است، در مشهد پایین‌تر
لیلا خیامی درباره چند و چونی آثار مرتبط با مفاهیم دینی در حوزه کودک و نوجوان می‌گوید: آثار زیادی برای مخاطب کودک و نوجوان وجود دارد، چه در سطح کشور و چه در شهر و استان خودمان. چون همیشه برای فرهنگ‌سازی و آموزش و نهادینه کردن موضوع‌ها، تأکید بر همین بازه سنی بوده است. اما کیفیت کار‌ها پایین است و به‌ویژه در کلان‌شهری مذهبی مثل مشهد بسیار پایین‌تر است.
اما علت این وضعیت را در کجا باید جست‌وجو کرد؟ او معتقد است در این باره می‌توان دو علت در نظر گرفت: یکی اینکه ناشران اغلب دنبال این هستند که حتما آثار مذهبی منتشر کنند. در نتیجه هر که کمترین ذوق و قریحه و توانایی را دارد، می‌آید و کتاب چاپ می‌کند. در نتیجه، بازار از آثار ضعیف پر می‌شود.
همچنین برخی ناشران بدون بررسی دقیق و کارشناسانه، آثار را وارد بازار می‌کنند. خب، ناشر اطلاع ندارد، نویسنده هم تازه‌کار و ضعیف است، کار نیز به راحتی منتشر می‌شود. نتیجه چه می‌تواند باشد؟ علت دیگر این است که کار کردن با موضوع‌های مذهبی مشکلات مخصوص به خودش را دارد. نویسنده باید به خاطر حفظ حریم و حرمت‌ها، در یک دایره محدود کار کند.
مخاطب باید به تفکر واداشته شود
این شاعر و نویسنده کودک و نوجوان ادامه می‌دهد: ما همیشه دنبال مستقیم‌گویی هستیم. اگر کتاب مذهبی چاپ می‌کنیم صرفا به سیره و زندگی ائمه (ع) و معرفی ایشان پرداخته می‌شود یا صرفا آداب زیارت. در صورتی که بازار و مخاطب دیگر از این موضوع‌ها اشباع شده است. این حرف به معنای آن نیست که نباید چنین آثاری عرضه کرد، بلکه برای خلق و دیده شدن اثری تازه، باید کار تازه‌ای نیز انجام شود.
به عنوان مثال، قم به عنوان یکی دیگر از شهر‌های مذهبی دارد در این زمینه بسیار عالمانه و خوب کار می‌کند. دلیلش این است که آن‌ها مستقیم‌گویی را کنار گذاشته‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که دین را نه در ظواهر آن، بلکه در قالب اخلاق و رفتار اسلامی به مخاطب بشناسانند و کار را به زبان مخاطب نزدیک‌تر کنند. این روش بیشتر جواب می‌دهد؛ چون مخاطب به تفکر واداشته می‌شود؛ درباره هستی، درباره خلقت، درباره داشته‌های خود.
نویسنده‌ها جرئت به خرج دهند و پا را فراتر بگذارند
از شاعر کتاب رضوی «خادم گلدسته‌ها» درباره وظیفه و مسئولیتی می‌پرسیم که نویسنده به عهده دارد. او پاسخ می‌دهد: تلاش نویسنده باید این باشد تا مفاهیم را به شکلی بیان کند که مخاطب احساس نکند دارند به او آموزش می‌دهند. مخاطب باید خودش بگردد و منظور اصلی را پیدا کند.
امروزه حتی بسیاری از کشور‌های اروپایی و کشور‌هایی که مسلمان نیستند، به این نتیجه رسیده‌اند که دین فقط بیان مقدسات به شکل ظاهری نیست و آنچه مهم است، نهاد و رفتار و گفتار است. آموزش خشک و رسمی شبیه به آموزش مکتب‌خانه‌ای است و پاسخ‌گوی نیاز‌های این دوره و زمانه نیست. ما باید مخاطب امروز خود را بشناسیم. مخاطب امروز ما دنبال تازگی است و نوآوری و کشف کردن. علاوه بر این، نویسندگان و شاعران این حوزه باید آثار مختلف و حتی آثار خارجی را بخوانند.
تا زمانی که دانش و سواد و مطالعه‌مان را بالا نبریم نمی‌توانیم موفق شویم. نویسنده‌ها باید جرئت به خرج بدهند و پا را فراتر بگذارند. این کار صدمه‌ای به دین نمی‌زند و بالعکس، باعث می‌شود مخاطب بیشتر جذبش شود. البته نباید فراموش کرد که در رابطه با آثار تاریخی دینی حق دست بردن یا تحریف نداریم. اما چه ایرادی دارد در زمینه‌های دیگر که می‌خواهیم سبک زندگی را از طریق آموزه‌های دینی انتقال بدهیم، از شیوه‌های نوتری استفاده کنیم؟
کارشناسان متخصص می‌خواهیم نه صرفا دارای مدرک
در مشهد، وجود حرم مطهر این توقع را ایجاد می‌کند که آثار نابی در ارتباط با اندیشه‌های رضوی داشته باشیم. این را خیامی می‌گوید و اضافه می‌کند: غیر از انتشارات به‌نشر که تا حدی بهتر از دیگران عمل کرده است، دیگر ناشران و نشریات مرتبط با حوزه محتوایی رضوی خیلی جدی و حرفه‌ای به این مسئله نپرداخته‌اند و بیشتر دنبال همین مستقیم‌گویی بوده‌اند. به اعتقاد من، ناشران باید بیشتر سخت‌گیری کنند. تولید اثر در زمینه‌های دینی و مذهبی به‌ویژه برای مخاطب کودک و نوجوان، بسیار سخت و نیازمند دقت زیاد است.
علاوه بر این، در شهر‌های بزرگ و مذهبی، چون مشهد، باید برای گروه‌های سنی مختلف گروه‌های کارشناسی داشته باشیم. افرادی که کاملا متخصص باشند نه اینکه به صرف چاپ کتابی یا داشتن مدرکی، حق داوری و کارشناسی نیز داشته باشند. گروهی که با هم‌فکری یکدیگر، آثار را بررسی کنند و تصمیم بگیرند. خروجی این گروه، قطعا کیفیت آثار موجود در این حوزه را بهتر می‌کند، حتی اگر به لحاظ کمی تأثیر عکس بگذارد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
